Το περίφημο θέατρο της Ασπένδου

Ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχαία Ελληνικά θέατρα στη Μικρά Ασία, είναι αυτό της αρχαίας Ελληνικής πόλης Ἂσπενδος.
Η Άσπενδος βρίσκεται στην περιοχή της Παμφυλίας, στις όχθες του ποταμού Ευρυμέδοντα (Köprüçay), που τότε ήταν πλωτός. Στη θέση της σήμερα βρίσκεται το χωριό Μπαλκίζ. Την ίδρυσαν οι Αργείοι, αλλά πολύ γρήγορα κατοικήθηκε από πληθυσμό των γύρω περιοχών, αυτό γίνεται φανερό στα νομίσματά της ως το 300 π.Χ. καθώς οι ελληνικές λέξεις έχουν επηρεαστεί από την τοπική διάλεκτο.
Η επιγραφή του κτίστη του θεάτρου "Ζήνωνος επί Θεοδώρου άρχοντος"

Σύμφωνα με την αρχαία Ελληνική παράδοση η Άσπενδος ιδρύθηκε το 12ο π.Χ. αιώνα από Έλληνες αποίκους που ήρθαν από το Πελοποννησιακό Άργος. Οι κάτοικοι της Ασπένδου θεωρούσαν ότι ιδρυτής της πόλης ήταν γνωστός μάντης Μόψος, κατά άλλους ο Πέργης.

Στα νομίσματα της Ασπένδου από τον 5ο ως τον 3ο π.Χ. αιώνα εμφανίζεται με την ονομασία ΕΣΤFΕΔIIΥΣ, που πιθανότατα να είναι μια ονομασία των Χετταίων σε Ελληνική απόδοση.
Το γράμμα F είναι το Ελληνικό δίγαμμα, το οποίο ήταν αρχικά το έκτο γράμμα του Ελληνικού αλφαβήτου και είχε την φωνητική αξία «β». Το δίγαμμα ήταν στην αττική-ιωνική διάλεκτο, αλλά από το πρώιμο στάδιο της ελληνικής γραφής, έχασε βαθμηδόν την αξία του και δεν διδάσκονταν στα αρχαία ελληνικά σχολεία.

Το θέατρο της Ασπένδου  πιστό στην Ελληνική παράδοση, είναι εν μέρει χτισμένο σε πλαγιά λόφου. Σήμερα οι επισκέπτες εισέρχονται στο κτήριο της σκηνής μέσω μιας θύρας που άνοιξε στην πρόσοψη σε μεταγενέστερη περίοδο. Οι αρχικές είσοδοι ήταν θολωτές και βρίσκονταν στα δύο άκρα της σκηνής.
Το κοίλο έχει ημικυκλικό σχήμα και χωρίζεται στα δύο από ένα μεγάλο διάζωμα. Υπάρχουν 21 σειρές ειδωλίων πάνω και κάτω. Υπάρχει μεγάλη άνεση για την πρόσβαση των θεατών, ώστε να βρουν με ευκολία τη θέση τους.
Το θέατρο έχει μια θαυμάσια ακουστική.
Οι γυναίκες συνήθως κάθονταν στις ανώτερες σειρές κάτω από την γκαλερί. Αυτό γίνεται σαφές από τα ονόματα που έχουν οι θέσεις και τα οποία διατηρούνται μέχρι σήμερα. Η ακριβής χωρητικότητά του είναι αδύνατο να προσδιοριστεί, λέγεται ότι κάθονται μεταξύ 10.000 και 12.000 θεατές.

Τα τελευταία χρόνια που χρησιμοποιήθηκε ως μέρος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου και Τέχνης της Αττάλειας, έχει δείξει ότι μπορούν να καθίσουν και 20.000 θεατές.
Το θέατρο έχει διάμετρο 96 μέτρα και χτίστηκε το 155  από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Ζήνωνα, εντόπιο της πόλης, επί άρχοντος Θεοδώρου, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μάρκου Αυρηλίου.
Κατά τη βυζαντινή περίοδο η πόλη για ένα διάστημα ονομάστηκε Πριμούπολις. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους,  από την  αρχαία ελληνική περίοδο της πόλης λίγα είναι γνωστά, οι μελλοντικές ανασκαφές θα φέρουν ασφαλώς καλύτερη κατανόηση της ιστορία της, κατά την προ-ρωμαϊκή εποχή.